ვახუშტი ბატონიშვილი გურიის შესახებ

გურია არა წილი ეგროსისა არს, არამედ ქართლოსისა, გარნა ოდეს გამეფდა ლეონ აფხაზთა, მაშინ ამათ არღარა ინებეს ორჩილება ოძრახოს ერისთავისა, რომელნი იყუნენ ძენი სტეფანოს ბაგრატიონისანი, ადარნასე და ძე მისი აშოტ. ამათგან განდგნენ და მიერთნენ ლეონსა, ვითარცა სახელი აცხადებს „გურიობით განდგომილნი“ და ენა მათი, რომელსაც უბნობენ, მესხურ და არა იმერთაებრ.

სიგრძე გურიისა არს სამცხის მთის თხემიდამ ზღვამდე და განი ჭოროხიდამ რიონამდე. ჰავით არსე კეთილი და მშვენი, ზაფხულის ცხელი, წვიმიანი, სოელი, ნოტიო. ზამთარი თბილი, დიდ-თოვლიანი…ვითარცა იმერეთი და უყინვო. მთაგორიანი, აგარაკიანი, ტყიანი და მცირე ველოვანი
ნაყოფიერებენ ყოველნი მარცვალნი, კვალად აბრეშუმი, ბანბა არა ეგდენ, ცხოვარნი მცირე და სხვა პირუტყვნი, თვინიერ აქლემისა, ჯოგად, მრწოლედ. მრავალნი და მძოვარნი ზამთარ-ზაფხულ უმწყემსოთ
ფრიველნი მრავალნი, ხილნი მრავალნი და ბათომს, გონიას და ერგეს ნარინჯი, თურინჯი, ლიმო, ზეთისხილი, ბროწეული მრავალი და ზღვის კიდესაცა. ვენახნი მაღლარნი და ღვინო კეთილი, მსუბუქი და შემრგო, გემოიან-სუნიანი მრავლად
ხოლო კაცნი და ქალნი მზგავსნი იმერთა ზნითა, ქცევითა, სარწმუნოებითა, რჯულითა, სამწყსონი აფხაზეთის კათალიკოზისანი, შემოსილნი ეგრეთვე შვენიერებითაცა, არამედ უმეტეს კეკელანი და რბილი, ენა ტკბილმოუბარენი, უმეტეს წიგნის სიტყვით მესხთაებრ, არამედ ქართულისავე ენისანი და არა სხვისა. ბრძოლასა შინა შემართულნი, უქურდალნი, უავაზაკონი, სტუმრის მოყვარენი და კეთილად შემწყნარენი, კეთილ მგალობელ-მწიგნობარნი, მშვიდნი, არამედ მყის გულ-წყნარნი